Strona w budowie, więc proszę o cierpliwość...
W relacji zamieściłem pliki wideo. Można je odtworzyć w przeglądarkach obsługujących HTML5. Niestety, nie zamierzam wrzucać ich na youtube.com, by je udostępnić w starszych wersjach przeglądarek.
Interaktywna mapa okolic Sadowej:
Jak zawsze, odcinek od granicy do stacji kolejowej w Meziměstí na piechotę. Czas umila widok na Ruprechtický Špičák.
W końcu (bardzo szybko, jak na polskie warunki), docieram do Sadowej.
Stacyjka, a właściwie przystanek na żądanie jest z innej epoki.
Za przejazdem kolejowym widać już wzgórze Chlum, z wieżą transmisyjną, której część wykorzystano jako wieżę widokową.
Chwilę dalej gościniec "U artylerzysty Jabůrka".
Szyld nad wejściem.
Kanonier Jabůrek to fikcyjny artylerzysta, biorący udział w bitwie pod Hradcem, który gdy urwało mu ręce to ładował armatę nogami, a gdy urwało mu głowę, to meldował generałowi, przepraszając, że nie może salutować.
Autorem klipu jest Miroslav Souček.
Piosenkę wykonuje zespół Kantoři Kantoři- Kanonýr Jabůrek
Po drugiej stronie drogi miejsce spoczynku żołnierzy pruskich i austriackich.
Przechodzę na wschodni brzeg Bystrzycy.
Roztacza sie stąd widok na Čistěves i Lípę, o które trwały ciężkie boje.
Widok na dolinę Bystrzycy.
Na skrzyżowaniu dróg,na Holé, stoi żeliwna piramida poświęcona pamięci poległych z austriackiego 49 pułku piechoty.
Z drogi do Čistěvsi widok na wzgórze Chlum i leżącą pod nim Lípę ...
... a po przeciwnej stronie - Sudety.
Na pierwszym planie Čistěves, za nią las Svíb, o który toczyły sie zacięte boje.
Leży se biedaczek.
Pomnik poległych podczas I wojny światowej mieszkańców Čistěvsi.
Na návsi znajduje się tablica informacyjna ścieżki dydaktycznej, z której dowiaduję się, że:
"3-go lipca 1886 roku wieś stała się miejscem zażartej bitwy wojsk pruskich i austriackich, które brały udział w bitwie o las Svíb. Na jego obszarze operowała brygada generała Fleischhackera (6-ty Pułk Piechoty, 61-szy Pułk Piechoty, 13-ty Batalion Strzelców Polnych i 2-ga Bateria 4-go Pułku Artylerii) z austriackiego IV-go Korpusu. Z tych oddziałów jako pierwszy ruszył do bitwy o las 13-ty Batalion Strzelców Polnych. Około godziny 10-tej zaatakowała główna część brygady najpierw Čistěves, a następnie południowy skraj lasu, ale nie udało się jej zwyciężyć. Austriackie 6-ty i 61-szy Pułki Piechoty doznały wielkich strat podczas ataków na bagnety podejmowanych bez prawie jedynego wystrzału. Austriacka piechota poniosła duże straty. W trakcie walki doszło do kilku krwawych starć między wymienionymi jednostkami austriackimi i oddziałami pruskich 27-go i 67-go Pułków Piechoty, które próbowały usunąć Austriaków ze wsi. Generał Fleischhacker nie otrzymał rozkazu odwrotu na linii Chlum - Neděliště, i tak też się stało, że jego brygada została otoczona przez kolumny pruskiej Gwardii. Brygada z wielkimi stratami zdołała się przebić przez Chlum do miasta Hradec Králové.Odwrót zabezpieczał 1-szy Batalion z III-go Korpusu, który dołączył do brygady Fleischhackera po ataku na Čistěves. Baterie brygady po wyczerpującej bitwie wpadły w ręce wroga. 7-my Pułk Huzarów, który tworzył kawalerię IV-go Korpusu marszałka polnego Festeticsa, został umieszczony we wsi Čistěves. Pod koniec bitwy Pułk Kawalerii błyskawicznie przeniósł się do wsi Neděliště. W północnej części Lípy przy drodze do Máslojed, stoi gospodarstwo nr 9. Budynek stał się celem kilku ataków Prusaków. W ramach okien i ścian pomieszczeń zostały kule, które usunięto dopiero kilka lat temu podczas odbudowy. W ogrodzie gospodarstwa znajduje się piaskowcowy ostrosłup nr 207, który dedykował 2-gi Magdeburski Pułk Piechoty nr 27 pruskiemu kapitanowi Karolowi hrabiemu Finck von Finckenstein. W polu za domem stoi pomnik nr 23 z piaskowca, a na zachodnich obrzeżach miejscowości żeliwny krzyż nr 404."
Na północnym skraju wsi następne pomniki...
... i te, przy drodze na Máslojedy...
Idę dróżką w kierunku Svíbskeho Lesu, przy kwitnących lipach następny pomnik,
... poświęcony 2-mu Magdeburskiemu Pułkowi Piechoty.
Tablica ścieżki dydaktycznej informuje, że:
"Obecnie las Svíb posiada kształt nieregularnego prostokąta o powierzchni większej niż 1 km2, który pokrywa wydłużony grzbiet zorientowany w kierunku zachód - wschód, podnoszący się w części wschodniej. Długość lasu wynosi około 1500 m a szerokość 750 m. Na północy, a zwłaszcza północnym wschodzie, w części zwanej Prokopka, są dość strome stoki z licznymi wąwozami. Południowe stoki są nieznacznie łagodniejsze, ale tu też występują liczne nierówności terenu.
Na północy graniczą z lasem Svíb trzy działki leśne, centralna i zachodnia działka oddzielone są głęboką doliną. Dolina rozciąga się na południe w kotlinę i skręca na wschód wzdłuż lasu Svíb, który ogranicza dolinę od południa i zachodu. Dno doliny pokrywają podmokłe łąki ze strumieniem płynącym do wsi Máslojedy. Najbardziej oddalona działka o nazwie Havranec łączy się z północnym wierzchołkiem środkowej działki i spada stromo na północ. Między południowym skrajem działki i północno wschodnim skrajem lasu znajduje się pole.
Wzdłuż całego lasu od zachodu na wschód rozciąga sie główna grzbietowa droga o nazwie "Aleja Poległych". Druga główna trasa prowadzi od południa na północ, od wsi Čistěves do miejscowości Benátky. Las jest niemal całkowicie liściasty, czasami tylko mieszany z drzewami iglastymi. Tak właśnie dzisiaj las wygląda. Od 1866 roku kształt i charakter lasu znacznie się zmienił.
Przy polnej drodze ze wsi Čistěves do Svíbu stoi po lewej stronie ogromna piramida z piaskowca z krzyżem na szczycie. Pomnik jest poświęcony pamięci 11 oficerów, 10 podoficerów i 94 żołnierzy Królewskiego Pruskiego 2-go Magdeburskiego Pułku nr 27 z 7 Dywizji Piechoty generała Eduarda von Fransecky - pamięci walczących w bitwie 3-go lipca 1866 roku, którzy zmarli lub zostali śmiertelnie ranni w lesie Svíb i jego okolicy.
Tutaj zmarł podpułkownik von Sommerfeld i kapitan hrabia Fink von Finkenstein, który był bratem kuriera, wysłanego w przeddzień bitwy z siedziby w Jičínie do tronu Fryderyka Wilhelma do Dvůr Králové. W tej wojnie zakończyło się życie sierżantów Seydlitz i Helmuth, vice-starszego sierżanta Riemann'a, 6 podoficerów i 45 żołnierzy.
Śmiertelnie ranny został również kapitan von Westernhagen, który jest pochowany w miejscowości Cerekvice nad Bystřicí oraz kapitan Dietz, porucznik von Byern, porucznicy von Ramdohr, (który jest pochowany w mieście Hořice v Podkrkonoší), von Zedtwitz, 4 podoficerowie i 49 żołnierzy. Podpułkownik Sommerfeld ma krzyż z piaskowca nr 211 w Čistěvsi w polu pod gospodarstwem nr 23 wraz z porucznikiem Witzleben."
Widok na Čistěves i wzgórze Chlum...
spod skraju Svíbskeho Lesu...
W miejscu tym znajduje się pomnik strzelca polnego
Tablica ścieżki dydaktycznej informuje, że:
"Na południowym skraju lasu Svíb stoi monumentalne dzieło rzeźbiarza Wiktora Tilgnera - figuralny pomnik strzelca polnego. Tilgner, urodzony w 1866 roku w Prespurku (dziś Bratysława), stworzył projekt pomnika będąc już szanowanym profesorem Wiedeńskiej Akademii Sztuk Pięknych. Już za życia był uważany za wybitnego artystę. Znany był z wielu wybitnych dzieł dla cesarza Franciszka Józefa I-go, księcia Rudolfa albo dla takich miast jak Wiedeń, Prespurk, Graz, Sopron. Pomnik strzelca polnego jet ostatnim dziełem Tilgnera, ponieważ zmarł w Wiedniu na krótko przed odsłonięciem pomnika z okazji 30 rocznicy bitwy w 1896 roku.
Figuralny pomnik z istryjskich przybrzeżnych skał wapiennych, pokazuje oficera strzelców polnych w mundurze polowym, stojącego na straży przy grobie. Wzorem był teść rzźbiarza, który był wiedeńskim fiakrem. Pomnik powstał na terenie podarowanym gminie Čistěves ze zbiórki Komisji Weteranów Wojennych w Wiedniu, którym kierował Ant. Marschall. Nazwiska wszystkich 43 akcjonariuszy znajdują się na tablicy pamiątkowej na postumencie z żeliwa. Rzeźbiarskie prace prowadzili w Wiedniu Otto Svoboda, w Hradec Králové kamieniarz Zdeněk Ježek, elementy metalowe są dziełem huty w Blansku.
Pomnik jest poświęcony pamięci poległych z 8-go Batalionu Strzelców Polnych, który był uzupełniany z słoweńskiej Goricy. Składał się z Niemców, Słoweńców i Włochów żyjących w Karyntii, Primorje i Veneto, Klagenfurtu i Judeburku. Należał do związku IV-go Korpusu brygady pułkownika Poeckha, która wykrwawiła się w Svíbu. Na pomniku jest napis stwierdzający, że z tej jednostki "29 czerwca i 3 lipca w 1866 roku polegli: pułkownik i dowódca batalionu Wilhelm baron von Reitzenstein, kapitanowie Quitton Friedrich - Quentin, Ferdinand Nicolay, porucznicy Ludwig Eckstein. Edmund Uhl, porucznicy Wenzel Kadletz, Karl Pfeiffer, Heinrich Matoschek, Hermann Hebra, August Mainz i 198 żołnierzy."
Porucznikowi Uhlowi wystawiono także pomnik stojący przy drodze ze wsi Čistěves do Benátek, który poświęciło mu ośmioro rodzeństwa.
Scena z uroczystego odsłonięcia tego pomnika. Dominuje ogromna, biało czerwona flaga Czech.
Na południowym skraju lasu, w pobliżu pomnika strzelca polnego, stoi piramida z piaskowca podoficera 11 Kompanii Richarda Wieganda od 2-go Pruskiego Magdeburskiego Pułku Piechoty nr 27.
Wchodzę do dębowego lasu, zbiera się na zapowiadaną burze. Rozglądam się za dogodnym miejscem do biwaku, jestem już zmęczony i głodny. Oblażą mnie meszki, no nie, nie ma warunkow do odpoczynku. Ide dalej.
Przechodzę przez zagłębienie terenu..
Mniej więcej w połowie odległości między pomnikiem strzelca polnego i skrzyżowaniem dróg ze wsi Čistěves do Benátek i Alei Poległych są dwa pomniki. Jeden to pomnik w kształcie złamanej kolumny z marmuru. Stoi w pobliżu miejsca, gdzie został śmiertelnie ranny austriacki pułkownik Karl Poeckh, dowódca brygady IV Korpusu. Naprzeciwko stoi jeszcze inny pomnik, ofiarowany przez rodzinę austriackiego porucznika Edmunda Rycerza z Uhl z 8-go Batalionu Polowego Strzelców Polnych.
Pomnik pułkownika Carla Poeckha:
"O sytuacji wśród lasu Svib około godziny 10.00 znowu opowiada austriacki Sztab Generalny Österreichs Kämpfe im Jahre 1866: "Atak rozpoczął sie bez przygotowania. Na rozkaz pułkownika Poeckha zostało wysłanych do przodu tylko kilka oddziałów. Brygada (tzn. 1 szyk) zaatakowała z zapałem, w dół przez zwłoki przeciwnika w lesie, doprowadziła wroga do krawędzi lasu, wielokrotnie złamała linie pruskie i postąpiła do przodu do zachodniego wyjścia z lasu. Przeciwnik uciekł w wielkim popłochu. W jednej chwili sytuacja odwróciła się. Na froncie swojej brygady znajduje sie pułkownik Poeckh, i szybko atakuje ponownie.
Ludzie byli wyczerpani. Nieustannie wspinając się i schodząc poprzez gąszcz lasu, wyczerpani, bez tchu, musieli się zatrzymać. Tu widać nagle na zalesionym wzgórzu po prawej stronie wiele wojsk pruskich, które rozpoczęły morderczy ogień. Tam brygada poniosła największe straty. Brygadier i wszyscy oficerowie sztabowi - z wyjątkiem jednego - polegli; kapitan Sztabu Generalnego Klobus, który rzucił się z powrotem po wsparcie, musiał się przedzierać przez linie wroga i stracił konia.
Tymczasem sytuacja w tej części lasu stała się nie do opanowania. Ze wszystkich stron oblężeni, nie mieli wyboru, musieli się przebić z okrążenia. Żołnierze znaleźli się w walce z wrogiem i doznali mnóstwa ran ciętych i kłutych, i tylko w niewielkiej części udało się wycofać."
Kalendarz wydarzeń na północnej flance wojsk austriackich z dnia 3 lipca 1866 roku:
godzina 10.00 - Dowódca austriackiej Armii Północnej, płatnerz Ludwig Benedek, wydał rozkaz, aby przenieść rezerwowe korpusy na linię Probluz - Rozběřice. Rozkaz został wykonany do godz. 11.25. Brygada Fleischhackera z IV Korpusu wkroczyła do wsi Čistěves i zajęła ją. Jej atak na południowym krańcu Svibu został odparty. W tym czasie austriacki IV Korpus nie otrzymał jeszcze rozkazu, żeby powrócił do ustalonej pozycji bitwy .
godzina 10.30 - Brygada Poeckha z IV Korpusu, do której dołączyły dwa bataliony VIII Korpusu (szły za swoim korpusem z przesuniętych pozycji w miejscowości Hořiněves) zaatakowała Svíb.
godzina 11.00 - Prusacy zostali niemal wypchnięci z lasu Svíb. Austriacki VI Korpus, który został przeznaczony jako jeden z dwóch rezerwowych korpusów, otrzymał rozkaz, aby sie przesunąć miedzy Chlum a Neděliště. Wkrótce jednak rozkaz ten został odwołany.
godzina 11.15 - Do walki uderzyły dwa bataliony z 8-mej pruskiej dywizji (gpor. Hom) i zdezorganizowały jednostki brygady Poeckha. Austriacy zostali ponownie wypchnięci z lasu. Poeckh został śmiertelnie ranny. Tymczasem trzy dywizje pruskiej 2 Armii wojska księcia koronnego , maszerujące z nocnego obozu w pobliżu miasta Dvůr Králové, weszły na wzniesienie obok Chotěboerek.
godzina 11.30 - Benedek otrzymał telegram z Josefova: "Piąty pruski Korpus - jak sie wydaje - ma zamiar działać na obszarze od Hradiště przez Zaloňov przeciw prawemu austriackiemu skrzydłu. Silne fale nieprzyjaciela docierają i tu, niektóre w zasięgu dział twierdzuy, które strzelają do nich z bardzo dobrymi wynikami". Brygady Württemberga i Saffrana (14 batalionów) z austriackiego II Korpusu zaatakowały las Svíb.
godzina 11.40 - Przeciwko 2 pruskiej Armii księcia koronnego padł pierwszy strzał z armaty.
Drugi pomnik w tym miejscu, to pomnik wystawiony porucznikowi Uhlowi, który poświęciło mu ośmioro rodzeństwa.
Las ten budzi we mnie grozę. To jeden wielki cmentarz... Jednak glód i obawa przed burzą przezwyciężają, wchodze w gląb lasu,
zakladam biwak i posilam się. Chwilę odpoczywam, ale czuję się tak jakoś dziwnie. Nie, tutaj, na środku swego rodzaju cmentarza spał nie będę...
Burza jakby przeszła bokiem. Zbieram się, wychodzę na skrzyżowanie leśnych dróg.
Aleja Poległych , jak została nazwana po bitwie, jest scieżką przecinająca las Svíb od zachodu na wschód i faktycznie jest ścieżką grzbietową. W miejscach, gdzie trasa z miejscowości Čistěves w kierunku do Benátek przebiega przez Aleję Poległych, znajduje się wiele zabytków z wojny prusko - austriackiej z 1866 roku. W rogach skrzyzowania stoja cztery pomniki. Pomnik nr rej. 433 jest utworzony przez 2,5 m wysokie kolumny z granitu. Pierwotnie stał w miejscu pomnik nr rej. 7 i przypominał śmiertelny uraz dowódcy brygady austriackiej płk. Carla Poeckha. Później jednak został przeniesiony do skrzyżowania Alei Poległych i powtórnie został poświęcony zmarłym II-go austriackiego Batalionu Piechoty nr 21, którzy dołączyli do ataku jego brygady.
Drugi pomnik to rodzaj piramidy z piaskowca Kapitana Rudolfa hrabii Walderdorfa od Austriackiego Batalionu Strzelców Polnych nr 4. Ten się uzupełniał w Ołomuńcu i należał do brygady gen. Appiana (Pułki Piechoty nr 46 i 62, Batalion Strzelców Polnych nr 4 i 3, Bateria Pułku Artylerii nr 8) z III-go Korpusu.
Podobna piramida nr rej. 148 w północno zachodnim narożniku ofiarowna przez pruski zakon joannitów, oznacza grób czterdziestu austriackich i pruskich żołnierzy. Ostatnim pomnikiem całego zestawu jest stojący w południowo - zachodnim rogu wysoki obelisk z piaskowca nr rej. 157 z wieńcem laurowym, wykonany w 1889 roku Przez Jana Janderę z Hořic według projektu dyrektora szkoły w mieście Hořice Vilema Dokupila. Pomnik z emblematami mysliwskimi poświęcono "Pamięci poległych w czasie bohaterskich walk dnia 3-go lipca 1866 roku porucznika Jakuba Pollaka i 18 żołnierzy, rannych 11 oficerów i 299 żołnierzy 1-go austriackiego Batalionu Strzelców Polnych". Batalion był częścią brygady płk. Benedeka (52-gi i 78-my Pułki Piechoty, 1-szy Batalion Strzelców Polnych i 4-ta Bateria 8-go Pułku Artylerii) z III-go Korpusu. Jego dzielnicą uzupełnienia był Terezin. Pomnik został zbudowany na koszt korpusu oficerskiego batalionu strzelców polnych i wyświęcony został 3-go lipca 1889 roku.
Na drodze do Benátek jest masowa mogiła poległych żołnierzy oznaczona żelaznym krzyżem, który został wzniesiony w roku 1900 przez komitet 1866."
Troska o groby wojenne na polu bitwy w pobliżu miasta Hradec Králové:
Natychmiast po bitwie niedaleko Hradec Králové armia pruska zorganizowała grzebanie poległych. Do tego użyto ludności cywilnej, która pozostała na wsi. Zmarłych zwykle położono w liczbie od 20 do 40 do zbiorowych grobów. Są jednak znane przypadki pochowania nawet kilkuset żołnierzy. Tylko w wyjątkowych przypadkach pochowano poległych oficerów osobno.
Groby były oznaczane różnymi prowizorycznymi sposobami - karabinami, na których wisiało czako lub kask, wbitymi w ziemię prymitywnymi krzyżami z gałęzi lub ogrodzenia, albo skrzyżowanymi w symbol krzyża bagnetami ułożonymi w warstwie gliny. Już w lipcu i sierpniu 1866 roku przybywali na pole bitwy krewni poległych, żeby odnaleźć ostatnie miejsce spoczynku swoich bliskich. W niektórych przypadkach ekshumowano zwłoki i zabierano je do domu, do swoich rodzin. Nawet w 1866 roku rodziny i przyjaciele zmarłych wznosili na wszystkich czeskich polach bitew dziesiątki krzyży i pomników ze stałego materiału. Krzyże te poświęcono głównie zmarłym oficerom.
Od jesieni 1866 roku zaczęto budować na polach pomniki i krzyże, zwłaszcza w zbiorowych grobach, które powstawały głównie dzięki opiece pruskiej gałęzi zakonu joannitów. Wkrótce po wojnie powstała znaczna część pomników poświęconych całym oddziałom, ich założycielami były zazwyczaj oddziały oficerów korpusów biorących udział w bitwie. Zostały zainstalowane w miejscach, gdzie te jednostki walczyły albo udowodniły swoją odwage, zazwyczaj w pobliżu mogiły, gdzie spoczywają jej polegli członkowie. Zakładanie osobnych grobów prawie całkowicie skończyło się kilka lat po wojnie. Pomniki całych oddziałów jednak powstawały jeszcze dziesiątki lat po wojnie.
Przy skrzyżowaniu znowu pochowani żołnierze...
Idę dalej, "Aleją poległych", na wschód, w kierunku Máslojed.
Na wzniesieniu 338 mnpm, najwyższym w Lesie Svib, trafiam na pomnik austriackiego 51-go Pułku Piechoty.
z napisem "Treue" ("Wierność) pośrodku krzyża.
Pomnik 51-go Pułku Piechoty
Najwyższym miejscem Alei Poległych i całego lasu Svíb jest działka 338, gdzie znajduje sie monumentalny pomnik z napisem "Treue" (Wierność) na jego szczycie. Jest wykonany z hořickiego piaskowca i osiąga wysokość 5 metrów. Ma czworościenny kształt ogromnego grobu, z którego wznosi się kolumna z krzyżem na szczycie. Grobowiec oznaczony jest w przedniej części znakiem wojskowych trofeów, a w tylnej części znakiem węgierskim.
Zgodnie z planem dyrektora szkoły dla rzeźbiarzy i kamieniarzy w mieście Hořice, architekta Václava Weinzettla, pomnik wykonała firma Hatle & Vejs z Hořic. Został wzniesiony w 1902 roku przez korpus oficerski ku pamięci 13 oficerów i 266 żołnierzy 51-go austriackiego Pułku Piechoty arcyksięcia Karola Ferdynanda z brygady płk Poeckha, którzy w walce za ojczyznę dnia 3-go lipca 1866 roku umarli lub ulegli śmiertelnym obrażeniom. Z oficerów byli to: major Stanislaus Edler von Strzelecki, Vincenz Sekulić von Momirow, kapitanowie Georg Komaretho, Carl Zuccarolli i Leopold Matschnig, porucznicy Antonin Nagy, Albert Pollak, Anton Schossig, August Trzeschlik, Ludwig Husár de Krplán et Szucsza i Victor von Mendelényi, podporucznik Johann Leith-geb i Ferdinand Wolf.
Po stronach pomniku pułku stoją dwie piramidy z piaskowca ustawione przez pruski szpital: piramida poświęcona 20 austriackim i 8 pruskim szeregowym, oraz piramida, pod którą spoczywa 70 austriackich i pruskich żołnierzy.
"Zakopywanie zwółok trwało aż do 21 lipca, tj. 18 dni. W ostatnich dniach został przeszukany gęsty las, jak w przypadku polowań, ludzie szli obok siebie, co kilka metrów tak, żeby znaleźć pozostałe zwłoki. A jednak pięć trupów pozostało do wiosny 1867 roku w lesie Svíb niepogrzebanych".
(Josef Volf: Wspomnienia z wojny 1866)
Kalendarz wydarzeń na północnej flance wojsk austriackich z dnia 3 lipca 1866 roku:
godzina 11.45 - Austriacki IV Korpus dostał rozkaz natychmiastowego wycofania się z pozycji Svibu i zajęcia pozycji wśród Chlumu i Neděliště.
godzina 12.00 - Podobny rozkaz otrzymał również austriacki II Korpus. Dowódca IV Korpusu pmar. Mollinary zareagował na przysłany rozkaz pisemnym powiadomieniem: "Jestem z II Korpusem w bezpośrednim kontakcie, przed II Korpusem jest tylko kilku wrogów, poprosiłem II Korpus o pomoc". Tymczasem pruska 21-sza Brygada Piechoty przedostała się do Račic.
godzina 12.15 - Dowódca II-go Korpusu porucznik marszałek Thun wydał rozkaz do odwrotu z lasu Svíb.
godzina 13.00 - Pruski oddziaół majora Peleryho zajął Hořiněves. Artyleria austriacka opuściła wzgórze Rejdiště nad Hořiněvsi. Dwa bataliony 37-go pułku piechoty austriackiej pojęły ofensywę przeciwko Svibu, żeby odeprzeć wroga, który nacierał na wycofujące sie jednostki II-go korpusu.
godzina 13.15 - Bataliony IV Korpusu rozpoczęły odwrót na stanowisko nakazane przez naczelne dowództwo.
W pobliżu znajduje się oryginalna tablica z 1901 roku, z dwujęzycznym napisem, że w tym miejscu pruski generał porucznik Eduard von Fransecky został otoczony przez grupę strzelców polnych z 13-go batalionu. Pruska piechota zdołała go jednak oswobodzić.
"Dwujęzyczny napis na żelaznej tablicy na wysokiej kolumnie z żelaza przypomina, że w tym miejscu pruski generał Eduard von Fransecky został otoczony przez grupę strzelców polnych z 13-go Batalionu. Pomnik ten, oznaczony nr rej. 187, powstał w 1901 roku i został zbudowany przez Centralne Stowarzyszenie dla utrzymywania zabytków wojennych zbudowanych w 1866 roku w Czechach.
Do otoczenia generała von Fransecky doszło rano, gdy bitwa w lesie stała się bardziej intensywna. Dowódca 7-mej pruskiej Dywizji postanowił osobiście przekonać się o sytuacji na polu bitwy, więc udał się na linię ognia na południowym skraju lasu. To było prawdopodobnie wtedy, kiedy brygada Fleischhackera zaatakowała ze wsi Čistěves w kierunku lasu.
W pobliżu koty 338 został zastrzelony koń generała, ten musiał więc iść dalej na piechotę. Niespodziewanie pojawiła się z leśnego podszycia 3 Sekcja austriackiego 27-go Batalionu Strzelców Polnych i otoczyła go. W tym czasie, w pobliskim sąsiedztwie generała, znajdowało się niewielu jego ludzi, którzy natychmiast stanęli w jego obronie. Sam generał musiał dobyć szabli. Pruska piechota przybyła na czas i uratowała generała, zanim strzelcy zdążyli go schwytać.
Omawiając historię pruskiego 3 Magdeburskiego Pułku Piechoty nr 66 często wspomina się, jak przy okazji wyróżnił sie muszkieter Hausotter z 3 Sekcji, który został dzień wcześniej, z powodu nieposłuszeństwa skazany na trzy miesiące w twierdzy Spandau. Na jego usilną prośbę jednak dowódca zgodził się, by uczestniczył w zbliżającej się bitwie. Sczczęście mu sprzyjało, bo to on, na czele kilku żołnierzy swojego pułkui 1-go Magdeburskiego Pułku Piechoty nr 26, przyszedł w krytycznym momencie generałowi z pomocą. Hausotter uniknął kary, poniewarz naczelny dowódca pruskiej Armii gen. Fryderyka, książę Fryderyk Karol go ułaskawił. "
Gdzie nie spojrzeć,
... tam groby.
Pomnik 30-go batalionu strzelców polnych. "Przy Alei Poległych znajduje się duża ilość pomników. Jednym z nich jest monumentalny, secesyjny pylon z piaskowca zwieńczony kapeluszem strzelca polnego. Jest on poświęcony austriackiemu 30-mu Batalionowi Strzelców Polnych. Ten był uzupełniany przez Polaków w Wieliczce koło Krakowa i należał do brygady gen. arcyksięcia Józefa (67-my i 68-my Pułki Piechoty, 30-ty Batalion Strzelców Polnych i 4 bateria 4-go Pułku Artylerii) z IV Korpusu. Pomnik jest dziełem firmy Hatle & Veis z Hořic. Był poświęcony jego poległym i odsłonięty został 3 lipca 1906 roku.
Na pomniku są napisane nazwiska poległych w bitwie o Svinišťany w dniu 29 czerwca 1866 roku - podporucznik Eugen von Hubernagel, Berger (został lekko ranny i zmarł w 1891 roku w Wiedniu)i 50 żołnierzy. A 3 lipca polegli kapitanowie Viktor Nedomansky von Nedoma, Franz Schnerl, Wenzl Viček, nadporucznik Gustav Gassebner, Paul Andriolli, porucznik Joseph Freiherr von Widburg i Ignacy Walter oraz 176 żołnierzy.
W pobliżu tego pomnika jest najwięcej grobów zbiorowych oznaczonych piaskowcowymi piramidami i krzyżami z żeliwa. Są one dowodem, że w tej części stoczyły się najcięższe walki.
"Ziemia jest tu w prawdziwym znaczeniu słowa przesiąknięta krwia, tysiące młodych, zdrowych ludzi, ściętych w najpiękniejszym wieku, tu spoczywa. Trupy, gnijąc na powierzchni ziemi, płynęły krwią zmieszaną z woda z wałów ziemi. Rolnik Volf z Máslojed liczy 102 grobów i dołów. 18 dni ludzie ciągnęli zwłoki z dołu do góry przez las w drodze na pogrzeb. Wiele dołów w lasach i na polach jest nieoznaczonych. Dr Otakar Jedlička liczy tutaj w lesie i jego okolicach 8600 do 10 000, Regensberg 6800 i Volf 5500 martwych mężczyzn. Liczne drewniane krzyże dawno zgniły i upadły, wiele grobów pozostało nieoznaczonych. Większość żelaznych krzyży oznaczonych datą bitwy jest w lesie Prokopka w północno wschodniej części Svíbu po obu stronach Alei Poległych pod białą leśniczówką, najwięcej z nich w dół zbocza, w kierunku łąk w dolinie pod pomnikiem U Rzymianina" (Josef Simon: Przewodnik po bitwie pod Hradec Králové w 1866 roku)
Przy ścieżce odchodzącej z rejonu tego pomnika w kierunku północno zachodnim cała masa tego rodzaju grobów.
Jedyna z niewielu typowych piramid na polu bitwy została otoczona metalowym ogrodzeniem.
Pomnik porucznika Leopolda Schmidta
Las Svib i jego okolice stały sie, dzięki leśnej rozpadlinie i gęstemu młodemu podszyciu, trudne do pokonania. Trudność tego terenu nie pozwoliła dowódcom po austriackiej ani po pruskiej stronie, aby utrzymali zwarte szeregi, lub rozwiniętą linię ataku. Dowództwo prawie nie istniało, jednostki atakowały puste miejsca, sygnały trąbek wracały gwałtownie z powrotem jako echo. Rozkazy były wydawane przez dowódców bez zrozumienia, a inne rozkazy żołnierze rozumieli, ale nie wiedzieli, skąd one pochodzą i do kogo są przeznaczone. Ruchy jednostek zostały wykonane spontanicznie i przypadkowo. Ataki, kontrataki i odwroty odbywały sie bez jakichkolwiek uregulowań, nawet oficjalny raport austriackiego Sztabu Generalnego słusznie mówi: "Gdyby były kierowane w jedności i miały zadanie, aby pozostać w miejscu, flagi jednostek w lesie oparły by się pierwszej serii ataków wroga, jednak cesarska armia, w tej wojnie w ogóle nie miała szczęścia, a podczas walki brakowało go i tutaj".
Zacięty opór, którym 7-ma Pruska Dywizja starała się obronić las Svib na zachód od Máslojed, zwiódł austriackie Korpusy (II i IV), które się wycofały na lewą stronę i zmieniły front w kierunku zachodnim. W ten sposób pozycja austriackiej armii północnej straciła oryginalny kształt, który był do dyspozycji Sztabu Generalnego przed bitwą. Wszystkich sześć korpusów stojących na pierwszej linii rozciągnęło sie w linii bezpośrednio od miejscowości Přím przez Lípę do wsi Hořiněves. To stanowisko - frontem na zachód - odkryło prawe skrzydło całej armii od strony północnej a w ten sposób ważny punkt wyjścia obok wsi Hořiněves stał się najbardziej krytycznym punktem całego ustawienia. Ten podstawowy błąd taktyczny wkrótce stał się przyczyną porażki całej północnej armii austriackiej pod Hradec Králové. Pojawienie sie 2 Pruskiej Armii księcia Fryderyka Wilhelma z Dvůr Králové, czyli od północy, odwróciło rozwój bitwy o Hradec Králové całkowicie na jej korzyść.
Aleja Poległych w lesie Svib jest wyłożona wieloma monumentalnymi pomnikami, prostymi krzyżami i typowymi piramidami. Jedna z tych piramid wskazuje grób poświęcony porucznikowi Leopoldowi Schmidtowi z królewskiego pruskiego $-go Batalionu Strzelców Polnych z Pułku Magdeburskiego. Jako jedna z niewielu typowych piramid na polu bitwy otoczona została metalowym ogrodzeniem. Za tym wojennym grobem, w południowo wschodniej części lasu, znajduje sie ponad dwadzieścia masowych grobów oznaczonych krzyżami żeliwnymi.
Na wschodnim skraju lasu, od strony Máslojed, następne pomniki.
Las Svíb wyglądał inaczej w 1866 r. niż obecnie. Opowiada o tym Österreichs Kämpfe im Jahre 1866: „Ten oto las jest o nierównomiernym kształcie, długości 2000 kroków od zachodu na wschód i szerokości średnio ponad 1000 kroków, obejmuje grzbiet wzgórza, który w środku osiąga poziom innych punktów krajobrazu, ale następnie w kierunku Bystřice jak i Máslojed, stopniowo lecz nierównomiernie spada. Nachylenie wysoczyzny na południu jest generalnie łagodniejsze niż nachylenie na północy; oba stoki jednak często przerywają wąwozy. Na wschód od najwyższego punktu, naprzeciw austriackich stanowisk, był las ze stosunkowo młodego niskiego poszycia leśnego, gdzie w wielu miejscach stały tu w sążniach stare, wycięte drzewa, które bardziej pokrywały ziemię niż sam las. Zachodnia część lasu w kierunku Bystřicy – iglasta i liściasta – była wysoka; wschodni skraj tej części lasu przebiega najwyższym punktem wzgórza od południa na północ. To ogólny wygląd lasu, który znany jest z bitwy, która w nim rozgorzała. W to miejsce, gdzie poległo tysiące dzielnych żołnierzy nie można wejść bez zadumy.” Na wschodnim krańcu lasu, za leśniczówką wznoszą się naprzeciwko sobie dwa monumentalne piaskowcowe obeliski. Ten w lewo, nr rej. 223, ozdobiony wojskową odznaką i wieńcem laurowym został założony w 1891 roku przez korpus oficerski dla upamiętnienia żołnierzy z austriackiego 11-go Batalionu Strzelców Polnych. Batalion był uzupełniany w Dolnej Austrii w St. Pölten i należał do brygady gen. Barona Saffrana (64-ty i 80-ty Pułki Piechoty, 11-ty Batalion Strzelców Polnych i 3 Bateria 2 Pułku Artylerii) z II-go Korpusu. Został poświęcony trzem oficerom – porucznikowi Antonowi Seemannowi, porucznikowi Antonowi Kuttalekowi z Ehrengreifu oraz Ignazowi Heyden – i 96 żołnierzom. Naprzeciwko stoi pomnik nr rej. 272 austriackiego 67-go Pułku Piechoty mistrza rycerza Schmerlinga, uzupeniany przez Węgrów i Słowaków z Preszowa. Został włączony do Brygady arcyksięcia Józefa (67-my i 68-my Pułki Piechoty, 30-ty Batalion Strzelców Polnych i 4 Bateria 4-go Pułku Artylerii) z IV-go Korpusu. Pomnik zdobią wieńce z dębowych liści i rzeźba orła cesarskiego. Powstał w 1892 roku na zlecenie korpusu oficerskiego i jest dziełem Zdeňka Ježka z Hradec Králové. „W lesie zazwyczaj wykopywano doły tylko na „dwa sztychy”, od 30 do 50 cm gębokości, i tam zostawały pochowane zwłoki, troch przykryte rozrzuconą gliną. Gdy ziemia pozwoliła, np. na szerszych drogach w lesie lub w gołych miejscach pozbawionych roślin, albo na polach, wykopywano dół na metr głęboki lub więcej, i tu zazwyczaj kładziono więcej trupów, czasami aż do 100. Trupy leżały przeważnie ubrane w płaszcze, tylko trupy wcześniej okradzione zostawały bez ubrania, a tak się stało, że podczas składania do grobu mający nadzór Prusak machał do ludzi, aby sobie płaszcze zabrali ze zwłok, bo mogą się im przydać.” Josef Volf: Wspomnienia z wojny roku 1866).
Kieruję się skrajem lasu na południe...
...
Widok na drogę na Máslojedy.
Dochodzę na załamanie linii lasu, z pomnikiem 13 Batalionu Strzelców Polnych.
Podczas walki brygady generała majora Brandensteina (12-ty i 26-ty Pułki Piechoty, 27-my Batalion Strzelców Polnych i 4-ta Bateria 4-go Pułku Artylerii), która była w pierwszej linii IV Korpusu, na południowym zachodzie od Máslojed rozwinęły się trzy dodatkowe brygady. Spośród nich, brygada generała majora Fleischhackera (6-ty i 61-szy Pułki Piechoty, 13-ty Batalion Strzelców Polnych i 2-ga Bateria 4-go Pułku Artylerii) oraz brygada pułkownika Poeckha (37-my i 51-szy Pułki Piechoty, 8-my Batalion Strzelców Polnych, 4-ta Bateria Pułku Artylerii) otrzymały rozkaz, żeby ruszyć do ataku na las Svib. W rezerwie pozostała brygada arcyksięcia Józefa (67-my i 68-my Pułki Piechoty, 30-ty Batalion Strzelców Polnych i 4 Bateria Pułku Artylerii).
Około 10 godziny zaatakowała brygada Fleischhackera Čistěves i wieś zajęła. Następnie zaatakował jej 6-ty Pułk Piechoty południowy skraj lasu, ale pruski ogień odparł atak. Również kilka ataków na bagnety 61-go Pułku Piechoty nie zostało uwieńczonych sukcesem. Brygada zgromadziła się w miejscowości Čistěves i dalej ostrzeliwała pruską piechotę, która stała na granicy lasu. W międzyczasie zaatakowała pierwsza fala z Brygady Poeckha, do której dołączyły dwa bataliony z VIII Korpusu, przeciw południowo wschodniemu skraju lasu i przeniosła się do jego centrum. Lewe skrzydło austriackie przycisnęło pruskie oddziały stojące wzdłuż południowej krawędzi Svibu i dotarło do jego zachodniego skraju. Podobnie, środkowa część wojsk austriackich postępowała z przodu, wypchnęła Prusaków z najwyższego punktu w lesie, a pojedyńczym oddziałom udało się przeniknąć do północnego skraju Svibu. Prawe skrzydło austriackie, zaatakowane przez nieprzyjaciela stojącego na grzbiecie z prawa i częściowo z tyłu, poniosło ogromne straty. Nawet tutaj jednak udało się wyprzeć Prusaków z powrotem.
Pruskie oddziały Dywizji Franseckiego zdobyły końcówkę lasu naprzeciwko Máslojed i stamtąd przeniosły się z powrotem na tyły jednostek 1 Brygady Poeckha. Po przybyciu dwóch pruskich batalionów 8-mej Dywizji Piechoty austriacka brygada znalazła się w bardzo krytycznej sytuacji. W końcu, po krwawych starciach, niektórym jednostkom udało się przełamać linię obrony i z powrotem zgromadzić się w Máslojedach. Reszta austriackiej dywizji rozpadła sie na małe grupy, które, pozbawione orientacji, błądziły lasem. W trwających walkach z wrogiem poniosły ciężkie straty i tylko niewielkiej części udało się wyjść z lasu i nawiązać kontakt z innymi jednostkami IV-go Korpusu. Prusacy w ten sposób nadal utrzymywali się w lesie, podczas gdy resztki Brygady Poeckha wciąż walczyły o przetrwanie.
W cyplu lasu naprzeciwko Chlumu, przy drodze z miejscowości Čistěves do wsi Máslojedy, stoi monumentalny obelisk z piaskowca, z czterema filarami i łańcuchami, krzyżem z brązu, wieńcem dębowym i trąbce myśliwskiej, z miedzianym numerem "13". Sjenitowa płyta z napisami poświęcona jest poległym żołnierzom 13-go Batalionu Strzelców Polnych. Pomnik został wykonany na koszt korpusu oficerskiego z austriackiego batalionu w 1899 roku z okazji pięćdziesiątej rocznicy batalionu. Z tej jednostki, uzupełnianej z Pragi i okolic, polegli w tej części lasu kapitan Josef Strachofský, porucznik Josef Janicsek, porucznik Vilém Brand, Josef Kreps, kadet Leopold z Löwenthalu, 1 nadstrzelec, 2 sierżanci, 5 podstrzelców, 4 dowódców patrolu i 24 żołnierzy.
Widok spod pomnika na Chlum.
Tak to wyglądało kiedyś:
Zakładam biwak. Śpię dobrze, mimo że nocą zaczęła się ulewa i lało do rana.
Przyśnił mi się taki film, pochodzący ze strony https://www.youtube.com/watch?v=QZFLHvlND_U
Niestety, nie mogę się skontaktować z jego autorem.
I am sorry, I am unable to contact with the author.
Wstaję o świcie...
... pakuję się i idę dalej. Za chwilę jestem przy pomniku 26 pułku piechoty.
Sytuacje w Svibu podczas najcięższych starć austriackiego i pruskiego wojska opisuje Josef Simon w swoim Przewodniku po bitwie pod Hradec Králové, wydanym w 1936 roku: "Przez pole pomiędzy lasami i drogą gnali do ataku przez prawe austriackie skrzydło (ponad 45 000 żołnierzy) naprzeciwko lasu. Austriacy zaatakowali w stronę lasu w bezpośrednich uderzeniach, w gęstych powalonych kolumnach, celem ich były mordercze ataki, z których wychodziła salwa za salwą. Kapitanowie w swojej brawurze i przyzwyczajeni do frontalnego ataku, wymagali utrzymania zbyt długiego bocznego ataku, i być może, mogli ominąć las z o wiele mniejszymi stratami. Trzynaście batalionów żołnierzy zapędzono do boju na oślep, w lewo na południowej stronie lasu Brygada Fleischhackera, w prawo na południowym wschodzie Brygada Poeckha. Brygada Fleischhackera podbiła wieś Čistěves, ale następnie została rozbita i uciekła. Pułkownik Poeckh z początku szczęśliwy, został wciśnięty do wnętrza lasu i zaatakowany przez cztery nowe bataliony, padł martwy ze wszystkimi z jego sztabu. 1200 osób zostało zabitych i rannych, ponad 1000 odcięto i zabrano do niewoli, z 4000 tysięcy uratowało się tylko 1800 ludzi.
Więc IV Korpus użył do ataku na las trzy brygady (przed tym już walczyła tutaj Brygada Brandensteina), z 25 batalionów osłabił albo wyczerpał na tyle, że nie były w stanie kontynuować walki. (19 batalionów ???????????) Stało się to pomiędzy godziną 7:30 a 10, a ataki Poeckha i Fleischhackera pomiędzy godziną 10 i 11:30. Toczyła się tutaj wyczerpująca walka na obszarach leśnych. W lesie, często zderzały sie oddziały walcząc człowiek przeciw człowiekowi. Dym od ognia karabinów spowijał las w tysiącu miejscach. Nikt nie troszczył się o rannych. Austriacy i Prusacy leżący obok siebie, na sobie, jak kula lub bagnet ich dosięgły. Do tego wściekłego krzyku zabijania 140 dział austriackich wniosło swój śmiertelny udział. Deszcz granatów spadał z bezpośredniego sąsiedztwa od wsi Chlum i Máslojedy i szalał w 7 Dywizji, ale także we własnych szeregach Austriaków... "
W południowo wschodnim cyplu lasu Svib, w pobliżu drogi Máslojedy - Čistěves, znajduje się monumentalny obelisk z piaskowca. Pomnik z cesarskim, dwugłowym orłem, wieńcem laurowym i gałązką palmową dedykował korpus oficerski 26 Pułku Piechoty poległym członkom. Na pomniku znajdują sie imiona poległych: kapitan Zuna, porucznik Jakub Biasi i 59 żołnierzy. Pomnik powstał w 1893 roku i jest dziełem Zdeňka Ježka z Hradec Králové.
Chlum
Kilkadziesiąt metrów na zachód, na skraju lasu, stoi ogromna piramida z piaskowca z krzyżem wojskowym na szczycie. Wskazuje masowy grób, w którym zostało pochowanych razem 400 żołnierzy austriackich i pruskich. Jest to jeden z największych grobów na polu bitwy w pobliżu Hradec Králové. Pomnik dostał się pod opiekę pruskiego zakonu joannitóww 1890 roku. Wiele grobów, oznaczonych żeliwnym krzyżem lub nie oznaczonych, jest umieszczonych w całej południowo - wschodniej części lasu Svib.
Idę dalej...
Ku pamięci oficerów i żołnierzy 67-go magdeburskiego pułku piechoty
Pomnik 4-go Magdeburskiego Pułku Piechoty nr 67
Austriacki dowódca IV-go Korpusu feldmarszałek Mollinary zwrócił się o pomoc do dowódcy II-go Korpusu marszałka Thuna. Dlatego o godzinie 11:30 została wysłana do ataku na las brygada gen. Saffrana (64-ty i 80-ty Pułki Piechoty, Batalion Strzelców Polnych nr 11 i 3 Bateria 2-go Pułku Artylerii) i brygada gen. Księcia Württemberg ( 47-my i 57-my Pułki Piechoty, 20-ty Batalion Strzelców Polnych i 4 Bateria 2-go Pułku Artylreii). Po wielkim wysiłku i przy ogromnych stratach, udało się im wygonić Prusaków z lasu, ale kiedy austriackie bataliony były przygotowane do korzystania z sukcesu, pojawiła się po prawej stronie 2-go pruska Armia księcia Fryderyka Wilhelma, przybywająca z północy. To spowodowało, że obie brygady dostały rozkaz wycofać się do Neděliště. Ten rych powrotny do nowej pozycji został przeprowadzony pod stałą walką i za cenę olbrzymich strat. Podczas przenoszenia doszło znowu do krwawej bitwy pomiędzy austriacką jednostką z Čistěves i jednostkami pruskich Pułków Piechoty nr 27 i 67, które próbowały wypędzić brygadę Fleischhackera, który nie otrzymał rozkazu wyjazdu. Masywny piaskowcowy pylon z krzyżem z pistoletów na szczycie jest poświęcony pruskiemu 4 Magdeburskiemu Pułkowi Piechoty nr 67, a zwłaszcza jego 11 oficerom, 12 podoficerom i 112 szeregowym, którzy polegli w walce o las Svíb. Zostali zabici lub śmiertelnie ranni: kapitanowie Hergast i von Hirschfeld, porucznik von Kummer, Kamlah, Jagow, porucznicy Degenkolbe, Fresl, Reissner, Fabricius i Bagusch, mistrz zespołu Bermendorf. Ponadto w tych miejscach zraniono 8 oficerów, 22 podoficerów i 275 żołnierzy. Pomnik powstał dzięki Pułkowi w 60 latach XIX wieku. Poza tym w lesie, na grobach poległych żołnierzy, znaleziono dwa małe żelazne krzyże nr rej. 359 i 260, ustawione przez Komitet 1866 w 1900 roku. Głębiej w lesie na grobie ośmiu austriackich i sześciu pruskich żołnierzy wybudowano piramidę z piaskowca nr rej. 154. Tę ofiarował pruski zakon joannitów.
„Kiedy przybył do lasu Svíb (pruski oficer – 5 lipca) został nagle zaskoczony, gdy z krzaków doszedł ludzki głos. Pojechał bliżej i zobaczył austriackiego pułkownika, rannego i osłabionego, wokół niego zaczęli się przesuwać inni ranni żołnierze austriaccy, i słabym głosem prosili o wodę i pomoc. Pruski oficer pojechał do najbliższej wioski, jak mówi, i kiedy po około dwóch godzinach wrócił z pomocą, austriacki pukownik był martwy i ubrany tylko w bieliznę. Z gestów innych rannych, których języka nie rozumiał, wyciągnął wniosek, że kiedy opuścił pułkownika, ten zmarł i „hieny cmentarne”, których w pierwszych dniach po bitwie było dużo, okradli zwłoki… Gdy Prusacy zauważyli paskudnych złodziei na polu bitwy, pomnożyli patrole w lesie, gdzie złodzieje ukrywali się, i zaczęli ich ścigać. Do umykających strzelano i dwóch z nich zostało zabitych w Svíbu.”
(Josef Volf: Wspomnienia z wojny roku 1866).
Przy pomniku strzelca polnego kończę pętlę po lesie Svíb i przez Čistěves kieruję się do Lípy.
Lípa
Pomnik oficerów pruskich
Armia austriacka usytuowała się w pobliżu Lípy już od 30-go czerwca 1866, w związku z czym poza 7 osobami wszyscy mieszkańcy opuścili Lípę. W dniu 3 lipca rano zostały ukończone okopy dla artylerii w lesie w Lípie. W pobliżu wsi został rozmieszczony III Korpus wojskowy arcyksięcia Ernesta, w domu nr 18 mieścił się sztab korpusu. W domu nr 17 powstała intendantura - tylna kancelaria korpusu - a w pobliskiej stodole siedziba głównej straży. III korpus miał po otrzymaniu dyspozycji do bitwy zająć pozycję między Lípą a Chlumem. Przejście zabezpieczała Brygada pułkownika Procházki (13 Pułk Piechoty, IV Batalion, 55 i 56 Pułki Piechoty, połłączone bataliony strzelców polnych nr 33 i 34 i 6 Bateria 8-go Pułku Artylerii), na południowy zachód od wsi stała Brygada płk. Kirschberga (Pułk Piechoty nr 44 i 49, batalion strzelców polnych nr 3 i 5-ta Bateria 8-go Pułku Artylerii). Wsie Lípa i Chlum oraz lasek między nimi zajęli żołnierze brygady pułkownika Aleksandra Benedeka 46 i 62 Pułki Piechoty, 4-ty Batalion Strzelców Polnych i 3 Bateria 8-go Pułku Artylerii). Do miejscowości Chlum została skierowana brygada gen. Appiana (.................. ), a na wzgórzu nad Lípą zatrzymała się artyleria. W samej wsi stał 3 Batalion Strzelców Polnych i 1 batalion 78-go Pułku Piechoty. W pozycji do oddania ognia znalazło się 7 austriackich baterii artylerii. Przydzielone stanowiska zajęły trzy brygady III korpusu w ciągu 10 godzin. Brygada pułkownika Procházki otrzymała rozkaz wycofania się na teren położony nad Lípą. W ciągu dnia artyleria pruska zapaliła budynki nr 2, 24 i 28.
Najwyższy rangą dowódca polowy w Austrii, Ludwig Benedek, ustanowił swoją siedzibę nad wsią, w pobliżu polnych okopów nr VI i VII, skąd obserwował przebieg bitwy.
O godzinie 13:30 austriacki 49-ty Pułk Piechoty rozpoczął ofensywę przeciwko lasu Holá, na zachód od Lípy. Ofensywa ta została krwawo odparta (pomnik 49-go Pułku Piechoty w kierunku Sadová). Prusacy o godzinie 14 postanowili zaatakować sami. Ta próba, a także dwie kolejne, zakończyły się niepowodzeniem. Po zdobyciu Chlumu przez wojska gwardii pruskiej, postępującej od miasta Dvůr Králové, doszło do przełamania obrony austriackiego prawego skrzydła. Tył III-go został w ten sposób zagrożony i dlatego wydano rozkaz wycofania się do Hradec Králové.
Po godzinie 15 zaczął 2 Batalion Pułku Gwardii pruskiej z awangardy Dywizji Gwardyjskiej przenikać od Máslojedy do miejscowości Čistěves. Inne sekcje 1 Batalionu Pułku i Gwardyjskiego Batalionu Polnego wyszły z Chlumu w kierunku lasku pod Lípą, który był zajęty przez austriacki II Batalion 52-go Pułku Piechoty. Austriacy zostali wypchnięci z lasu, który ponownie podbili, ale w wyniku przeważających sił nie mogli się utrzymać i w końcu wycofali się. W międzyczasie przystąpiła do ataku na Lípę od miejscowości Čistěves również 2 Pruska Dywizja Gwardyjska w sile pięciu batalionów i dwóch baterii artylerii. Wioskę bronił 3 Batalion Strzelców Polnych i część I Batalionu 78-go Pułku Piechoty, które stawiły czoła pruskiemu atakowi prowadzonemu ze wschodu. Z północy postępowały przeciwko Lípie drugi Batalion Strzelców Gwardii i kilka części 2 Magdeburskiego Pułku piechoty nr 27 w sile jednego batalionu od 7 Dywizji Piechoty. Austriacy uparcie stawiali opór i walczyło sie o kazdy dom. Prusacy ponieśli duże straty, jednak w końcu udało im się zająć wieś, a austriacki III Korpus był zmuszony do odwrotu, żeby uniknąć okrążenia. Oznaczało to, że Prusacy przejęli prełną kontrolę nad austriackimi pozycjami pod Lípą i Chlumem.
...
Mauzoleum
...
Panorama na Svíb z okopów artyleryjskich nr VI...
...
Pomnik przy okopach
Wieża i muzeum bitwy
Kuneticka Hora
Na pierwszym planie pruski cmentarz, a w oddali Hradec Králové.
Pomnik artylerzystow z "Baterii poległych".
Obozowisko żołnierzy...
... a za nim Chlum...
Kościół w Chlumie.
Za Chlumem, na horyzoncie Góry Orlickie
Svíbsky Les
Chlumsky Les, miejsce w ktorym są okopy artylerii nr V. Po lewej dach Teatru Leśnego
Leśny Teatr
Wybieram się na inspekcję zabudowań wioski, o ktorą będzie się toczyć bitwa.
...
...
...
...
...
...
...
...
Saperzy biora sie za rozmieszczanie pirotechniki
Dobra robota, dostają pochwałę.
Ci również.
...
A teraz musztra strzelców polnych
...
...
i sesja fotograficzna oddziału pruskiego
...
...
...
Wieńce złożone, jak należy.
Nadciąga austriacka kawaleria
Pod pomnikiem Baterii Poleglych robi się gęsto. Wkrótce "pietni akt". Nic tu po mnie, byłem przy tym kilkanascie lat temu, w tej chwili nie przepcham się przez publikę, by nie umieszczać jej w kadrze.
Postanawiam wrócić na miejsce rekonstrukcji bitwy, by zająć dogodną pozycję do robienia zdjęć.
...
Wyładunek armaty
...
...
...
...
Ksiaże Fryderyk Wilhelm Pruski
Kapela prawie gotowa, zaraz się zacznie...
Ludzie czekają. Przybylo na to wydarzenie 30 tys. widzów.
Oczekiwanie umila austriacka orkiestra Die Artillerie Traditionskapelle Von der Groeben
Prinz Eugen Marsch
Preussens Gloria
Hochenfriedeberger Marsch
Sielskie życie przed bitwą...
...
...
Działo jedzie na stanowisko...
Austriacki patrol przed bitwą
Tu także (zmontować)
...
Pierwsza faza bitwy
Dalsze boje, głównie o las Svíb. Odkrycie austriackiego prawego skrzydła
Kontynuacja walk.
Boje o Svíb.
Dalsza faza walki.
...itd...
...itp...
Prusacy atakują Chlum...
... stopniowo wypierając z niego Austriaków.
Austriacy bronią się...
Pruska artyleria...
wspomaga piechotę.
W zgliszczach staja nastepne zabudowania...
...
...
Austriacy ponoszą ciężkie straty.
Krwawa walka...
... dobiega końca.
Pozostali zabici ...
... ranni ...
... i zgliszcza.
Pole bitwy objeżdżają krol Wilhelm I, książę Fryderyk Wilhelm i Otto von Bismarck...
...
...
...
Na zakończenie prezentacja jednostek biorących udział w rekonstrukcji, wręczenie medali itp...
...
...
...
...
...
...
...
...
...
...
...
...
...
...
...
Impreza zakończona, idę ścieżką przez las, by uniknąć tłumu. Pod wieżą widokową i na głównej drodze masa ludzi. W tych okolicach nie ma szans na biwakowanie. Autobusem również nie ma szans na rozsądny powrót. Postanawiam iść na przystanek kolejowy w Dlouhých Dvorech. Zerkam na GPS'a, najpierw kieruję się do Ossarium...
...
...
... a następnie ścieżką przy miedzy do zakorkowanej głównej drogi Jičín - Hradec Králové, którą przecinam i idę do Dlouhých Dvorů. Dobrze trafiam. 10 minut oczekiwania i motorak nadjeżdża... Podróż powrotna odbywa się w czeskim stylu. Na dworcu w Hradcí mam 5 minut do odjazdu zastępczego autobusu do Jaroměře, tam już czeka pociąg którym dojadę do Starkoče. Po 5 minutach oczekiwania w Starkoče wyjeżdżam do Meziměstí. Ponieważ wiem, że w Polsce z komunikacją publiczną klapa, dzwonię do domu. Z granicy zabiera mnie żona.
Reportaż dotyczący bitwy:
Reportaż dla TV po bitwie:
Relacje z innych źrodeł: